Informatie voor fondsen:

Het financieren van kwalitatief goede (alternatieve) opvang voor kinderen zonder adequate ouderlijke zorg in lage- en middeninkomenslanden

Fondsen krijgen vaak aanvragen binnen gericht op het ondersteunen van kwetsbare kinderen zonder adequate ouderlijke zorg in lage- en middeninkomenslanden. Initiatieven voor kwetsbare kinderen worden vanuit goede intenties gestart, maar het kan soms lastig zijn om te bepalen welke initiatieven in het belang van de kinderen zijn. Hieronder vindt u meer informatie over goede zorg voor deze kwetsbare kinderen, zaken waar u als fonds op kunt letten en een lijst met vragen die u de aanvrager indien gewenst kan stellen.

Wat zegt regelgeving en recent onderzoek over goede zorg voor kwetsbare kinderen?

• In 2009 zijn door de Verenigde Naties Richtlijnen voor de Alternatieve Zorg vastgesteld. Het uitgangspunt van de richtlijnen is dat er zoveel mogelijk moet worden geprobeerd om kinderen bij hun ouders of verzorgers te laten wonen. Slechts wanneer dit niet lukt, moet er een andere, passende oplossing worden geboden, het liefst in een gezinsvervangende omgeving. Een korte samenvatting van de voorwaarden waaraan deze alternatieve zorg moet voldoen, vindt u hier.
• Driehonderd wetenschappelijke onderzoeken wereldwijd in de laatste zestig jaar tonen aan dat opgroeien in een tehuis, hoe goed de zorg er ook is, per definitie schadelijk is voor de ontwikkeling van deze kinderen. Kinderen lopen in tehuizen grote achterstanden op in fysieke groei en cognitieve ontwikkeling. Die achterstand is er nog niet bij aankomst: ze wordt in het tehuis veroorzaakt. Kinderen ontwikkelen verlatingsangst en hechtingsproblemen, die vaak worden verergerd door de inzet van tijdelijke vrijwilligers. Het zelfvertrouwen van de kinderen is lager dan bij kinderen die in een gezin opgroeien en ze hebben meer moeite om vriendschappen en relaties op te bouwen. Jongvolwassenen die opgroeiden in een tehuis komen vaak op straat terecht, hebben een verhoogd risico op verslaving aan alcohol en drugs, zijn werkloos of worden aangetrokken door het criminele circuit en plegen vaker suïcide.
• Een belangrijke ontwikkeling is dat steeds meer overheden in lage- en middeninkomenslanden beleid hebben om kinderhuizen af te bouwen, kinderen terug naar hun families te begeleiden en kinderen in families steun te bieden. In sommige landen, zoals Kenia, is een verbod op het openen van kinderhuizen. 

Wat is goede zorg voor kwetsbare kinderen?

Bij goede zorg voor uithuisgeplaatste en/of weggelopen kinderen staat familiehereniging voorop (waar mogelijk, passend en veilig). Indien armoede de reden is voor uithuisplaatsing, dient er gekeken te worden naar mogelijkheden om het gezin financieel te steunen om bijvoorbeeld te zorgen dat kinderen naar school kunnen gaan en toegang krijgen tot gezondheidszorg en gezonde voeding. Als familiehereniging niet mogelijk is, is een vervangende vorm van zorg (voor een zo kort mogelijke tijd) nodig. Dit kan zijn:

• door familieleden, de zogenaamde verwantschapszorg
• door pleegouders (informele of formele pleegzorg)
• in een gezinsvervangend tehuis, met maximaal acht kinderen en vaste, getrainde verzorgers.
• Kafalah (kinderbeschermingsmaatregel naar islamitisch recht waarbij de opvoeding en verzorging en de voogdij over het kind aan een ander dan de oorspronkelijke ouders wordt toevertrouwd) of adoptie, bij voorkeur binnen het land zelf.
• Residentiële zorg: alleen in individuele situaties om het gewenste doel te bereiken bijvoorbeeld bij een acute crisissituatie of bij een kind dat alleen op de vlucht is, maar idealiter is deze vorm van zorg van tijdelijke aard.

De beslissing om een kind alternatieve zorg te bieden, moet in het belang van het kind zijn en deze beslissing moet worden genomen aan de hand van een zorgvuldige procedure, waarin het kind een stem heeft en gehoord moet worden.

Deze illustratie geeft goed weer welke vormen er zijn:

Welke termen worden er voor institutionele zorg gebruikt?

Omdat organisaties merken dat de term institutionele zorg of weeshuiszorg tegenwoordig vaak een negatieve connotatie heeft, gebruiken organisaties ook vaak termen als residentiële zorg, noodopvang, opvangcentrum, kinder(te)huis, shelter of kostschool/boarding school.

Rode vlaggen

Een snelle scan van een projectvoorstel kan ook al één of meer rode vlaggen opleveren, waardoor twijfels of deze vorm van opvang in het belang is van de kinderen reëel zijn. In praktijk zien wij regelmatig de volgende rode vlaggen:

• De opvang is grootschalig (meer dan 10 kinderen, zonder dat duidelijk is waarom deze noodzakelijk is).
• De opvang is grootschalig en de redenen waarom kinderen er geplaatst zijn duiden op armoede en/of kans op goed onderwijs.
• De organisatie plaatst vrijwilligers en/of stagiairs in een (grootschalige) opvang voor kinderen en/of geeft gelegenheid voor bezoeken aan het kindertehuis.
• De lokale organisatie heeft geen kinderbeschermingsbeleid.
• De organisatie spreekt over weeskinderen. Het is namelijk zo dat minimaal 80% van de kinderen in weeshuizen nog een of beide ouders heeft die in leven zijn.

Bij een of meer van deze rode vlaggen adviseren we u de aanvraag niet te honoreren en de volgende stappen te volgen.

Wat kunt u doen als u twijfelt over het soort zorg dat gegeven wordt?

• U kunt de aanvrager vragen vrijblijvend contact op te nemen met BCNN, het netwerk dat veel expertise heeft in het begeleiden van organisaties om meer familiegericht te gaan werken.
• Een particulier initiatief kunt u bijvoorbeeld wijzen op Stichting Wilde Ganzen omdat deze organisatie inhoudelijk mee kan denken over de zorg die gegeven wordt, kan linken aan organisaties in lage- en middeninkomenslanden die familiegericht werken en indien passend deelfinanciering biedt.
• U kunt de organisatie wijzen op de BCNN nieuwsbrief, met handvatten, trainingen en bijeenkomsten over het vormgeven van familiegerichte zorg en transitie van kinderhuizen naar familiegerichte zorg.
• U kunt de aanvrager wijzen op het boekje Kinderen zonder ‘thuis’ (zowel Nederlandstalig als Engelstalig gratis te bestellen) en deze toolkit over goede zorg voor kwetsbare kinderen.

Wat is wel goed om te steunen?

• Directe familieondersteuning zoals sociale, economische en/of psychologische steun zodat kinderen in hun eigen familie kunnen blijven wonen.
• Ondersteunen van verwantschapszorg of pleeggezinnen
• Kleinschalige gezinshuizen met maximaal acht kinderen.
• Tijdelijke opvang (<6 maanden) van kwetsbare kinderen uit situaties van (seksueel) misbruik, straatleven met re-integratie trajecten.
• Ondersteuning van gemeenschappen in de zorg voor kwetsbare gezinnen en kinderen, inclusief kinderen met een handicap.
• Steun aan programma’s die de toegang tot publieke voorzieningen voor arme gemeenschappen versterken (onderwijs, gezondheidszorg, sociale voorzieningen, voedsel).

Extra vragen stellen om de aanvraag nog beter te kunnen beoordelen

Als u als fonds capaciteit hebt, kunt u deze vragenlijst sturen aan de organisatie. Dit helpt u om beter te beoordelen in hoeverre de het projectplan van de aanvrager in lijn is met de VN Richtlijnen voor Alternatieve Zorg. U kunt de antwoorden ook doorsturen naar BCNN, we denken graag met u mee.

Waar kunt u als fonds meer informatie vinden en advies krijgen?

Door als fonds heel kritisch te kijken of initiatieven voor kwetsbare kinderen daadwerkelijk in het beste belang zijn van de kinderen zelf, kunt u uw positieve impact vergroten en eventuele negatieve impact voorkomen. Heeft u daarover vragen of twijfels?

• Neem gerust contact op met BCNN. Coördinator Patricia Nieuwenhuizen is bereikbaar via info@bettercarenetwork.nl.
• Het boekje Kinderen zonder ‘thuis’ geeft concrete richtlijnen en voorbeelden van projecten in lijn met de VN Richtlijnen voor Alternatieve zorg.
• Deze korte animatie geeft goed inzicht in het belang van familie, door J.K. Rowling, oprichter van de ngo Lumos.